زبان‌شناسی رایانشی چیست؟

زبان‌شناسی رایانشی چیست؟

نویسنده: محمد رجب‌پور

زبان‌شناسی رایانشی یا زبان‌شناسی محاسباتی (به انگلیسی: Computational Linguistics یا CL) حوزه‌ای بینارشته‌ای است که از آمیزش مهندسی کامپیوتر، علوم کامپیوتر و زبان‌شناسی پدید آمده است. واژه‌ی «رایانش» در زبان فارسی به معنای «محاسبات» است. پژوهشگران این رشته معمولاً متن‌های مختلف را تبدیل به بردارهای فراوانی کلمات می‌کنند و سپس برای رسیدن به نتیجه‌ی موردنظرشان محاسبات لازم را بر روی این بردارها انجام می‌دهند. از این جهت است که به آن زبان‌شناسی «رایانشی» یا «محاسباتی» می‌گویند. تقریباً نیمی از دروسی که دانشجویان این رشته می‌گذرانند در حوزه‌ی مهندسی و علوم کامپیوتر و نیم دیگر در زمینه‌ی زبان‌شناسی است. 

  از سودمندترین دروس کامپیوتر برای دانشجویان این رشته می‌توان از «برنامه‌نویسی»، «یادگیری ماشین» و «هوش مصنوعی» یاد کرد. آگاهی از آمار مهندسی و داشتن پیشینه‌ی ریاضی قوی به ویژه در زمینه‌ی ریاضیات گسسته مانند مبحث ‌گراف‌ها و درخت‌ها و هم‌چنین محاسبات برداری و ماتریسی برای موفقیت در زبان‌شناسی رایانشی ضروری است. کسانی که پیش‌تر درس «طراحی الگوریتم» را گذرانده‌اند بهتر می‌توانند مفاهیم فنی این رشته را درک کنند. از سوی دیگر، دانشجویان این رشته باید درک روشنی از زبان‌های طبیعی و ساختار آنها داشته باشند. آنها در این رشته، دروس زبان‌شناختی گوناگونی مانند «آواشناسی»، «واج‌شناسی»، «صرف»، «نحو» و «معناشناسی» را نیز می‌گذرانند و با تکیه بر دانش خود از زبان به پردازش زبان طبیعی با کامپیوتر روی می‌آورند و در سطوح پیشرفته‌تر می‌کوشند تا زبان انسان را به کامپیوتر، ربات و ماشین بیاموزند. فارغ‌التحصیلان زبان‌شناسی رایانشی می‌توانند در حوزه‌های «ترجمه ماشینی»، «ساخت پیکره‌های زبانی»، «سامانه‌های تبدیل گفتار به نوشتار» و هر جنبه‌ای از مهندسی یا علوم کامپیوتر که به پردازش زبان طبیعی مرتبط است مشغول به کار شوند.

          در حال حاضر، رشته‌ی زبان‌شناسی رایانشی در کشورمان ایران در دانشگاه‌های صنعتی شریف (مرکز زبان‌ها و زبان‌شناسی) و دانشگاه تهران (دانشکده علوم و فنون نوین) در مقطع کارشناسی‌ارشد ارائه می‌شود. معمولاً نیمی از اساتید این رشته دکترای هوش مصنوعی دارند و نیم دیگر دکترای زبان‌شناسی همگانی. البته چند استاد نیز در ایران هستند که دکترای خود را در زمینه زبان‌شناسی رایانشی دریافت کرده‌اند.